آسیب شناسی
مرگ ناگهانی غواصان، بخصوص غواصان میانسال رویدادی نادر نمیباشد. دلیل آن عوارض قلبی است - به دلیل یک اختلال کشنده در ریتم قلب (آریتمی)، مرگ عضلات قلب به دلیل انسداد عروق کرونری (انسداد عروق کرونر موجب ایسکمی، انفارکتوس میوکارد یا "حمله قلبی" میشود) یا، در بیماران جوانتر میتواند به دلیل عوارض در عضلات خود قلب باشد (میوکاردیت، کاردیومیوپاتی).
مطالعات آماری بر روی مرگ و میر در غواصی از میزان شیوع نگران کنندهای از مرگ و میر به دلایل بیماریهای قلبی را بیان میدارد. در بررسیهای DAN (divers Alert Network)، 26% از مرگ و میرها به دلایل قلبی بوده که 45% آن مربوط به مرگ غواصان اسکوبای بالای 40 سال بوده است. این گرایشها بیشتر در غواصان با تجربه با سابقه مشخص شده در ارتباط با بیماری قلبی: آریتمی یا ایسکمی، فشار خون بالا یا استفاده داروهای فعال کننده قلب (Cardioactive) وجود داشته است.
آریتمی قلبی
قلب معمولاً به صورت منظم و مرتب میتپد. با انقباض دهلیز، ابتدا خون به داخل بطن هدایت میشود که سپس به نوبه خود بطن نیز منقبض شده و خون را به رگهای اصلی تزریق مینماید.
چنانچه نواخت این انقباضها مختل شود (آریتمی یا "ضربان نامنظم قلب") کارایی عملکرد قلب نیز با اختلال مواجه میشود و قلب باید سختتر کارکند، که در نتیجه قلب خودش نیز به اکسیژن و جریان خون بیشتری نیاز پیدا میکند. اختلال در کارآیی قلب همچنین ممکن است باعث کاهش فشار خون شود که این امر میتواند جریان خون به مغز را کاهش دهد و موجب بیهوشی شخص گردد.
آریتمی که موجب مرگ ناگهانی شود به نام فیبریلاسیون بطنی نامیده میگردد، که در این صورت در ظرف چند ثانیه بیهوشی و در ظرف چند دقیقه به مرگ منجر میشود.
آریتمی شدید تمایل بروز در غواصانی دارد که دچار آریتمی متوسط هستند یا کسانی که ایسکمی قلبی، کاردیومیوپاتی هستند یا آنهایی که داروهای فعال کننده قلب مصرف میکنند (مانند داروهای فشارخون بالا، آسم، محرک و غیره).
بیماری عروق کرونر قلب
قلب عرضه جریان خون خودش را از طریق عروق کرونری دریافت مینماید. زمانیکه قلب باید عملکرد بیشتری داشته باشد، مثلاً به هنگام ورزش، نیاز به جریان خونش نیز افزایش پیدا میکند. چنانچه فشار خون بالا رود، یا اینکه قلب باید ریتم نبض خیلی سریعتری داشته باشد و یا اینکه مقاومت در مقابل جریان خون افزایش یابد قلب برای سطح مشخصی از فعالیت حتی باید بیشتر کار کند. آریتمی نیز حجم کار قلب را افزایش میدهد.
چنانچه عروق کرونری مسدود باشند و در نتیجه کمبود جریان خون به قلب در شرایط فعالیت، قلب قادر به مقابله کمتری در مقابل درخواستهای اضافی برای کار بیشتر است. وقتی که عروق کرونری جریان خون و اکسیژن کافی به عضلات قلب عرضه ننمایند، متعاقباً شرایط دردناک شده و ایجاد درد در مرکز یا سمت چپ قفسه سینه ("آنژین صدری") یا تنگی نفس (dyspnoea) را موجب می شود. با کاهش در فعالیت و استراحت تقاضا برای خون کاهش پیدا میکند و ممکن است این عوارض رفع شوند. چنانچه این محدودیت اکسیژن رسانی به عضلات قلب به اندازه کافی شدید بوده باشد، عضلات قلب میمیرند و به این مورد انفارکتوس میوکارد (حمله قلبی) میگویند. در غواصان اولین نشانه این مورد ممکن است در کالبد شکافی مشخص شود.
بیماری ماهیچه های قلب
برخی از انواع بیماریهای ماهیچههای قلب (کاردیو میوپاتی - مادرزادی، مصرف الکل، یا مسمومیت) ممکن است بر روی عملکرد قلب اثر بگذارند و در هر سنی می تواند بروز نماید. سابقه خانوادگی مرگ زودرس قلبی، نشانهای بارز از این نوع بیماری است. در غیر غواصان که از این بیماریها آگاه میشوند، غالباً پیوند قلب تنها راه درمان موفق است. ممکن است غواصان آگاه نباشند که دچار چنین بیماریهایی هستند. عفونتهای ویروسی گاهی اوقات عضلات قلب را اغلب بدون اینکه بیمار از این امر آگاهی داشته باشد گرفتار میکنند و این عفونت شخص را مستعد مرگ قلبی مینماید.
علل مؤثر بروز
از طریق بیماریهای قلبی چندین نوع مرگ یا ناتوانی میتواند حادث شود لیکن به هنگام غواصی معمولاً توسط یک یا چندین عوامل تشدید کننده خیلی سریع تر مواجهه میشویم. برخی از آنها عبارتنداز:
فعالیت
فعالیت شدید به واسطه تعدادی از مکانیزمها میتواند موجب مرگ ناگهانی شود. احتمالاً شناختهترین مورد مرگ این چنانی مرگ اولین دونده ماراتن باشد که بعد از دویدن از ماراتن تا آتن جهت رساندن خبر پیروزی یونان بر ایران بر زمین افتاد و مرد. در واقع مرگ وی به دلیل سکته گرمایی یا گرمازدگی بوده است. معمولاً فعالیت شدید در افرادی که نوعی بیماری یا نارسایی قلبی دارند موجب مرگ میشود.
یک غواص در خلال بعضی از فعالیتهایش در شرایط نامساعدی قرار میگیرد. در خلال فعالیت فیزیکی بر روی زمین، برونده قلب افزایش پیدا میکند تا با سوخت و ساز فعالیتهای عضلات مطابقت داشته باشد. برای انجام این کار با انبساط عروق خونی کار قلب در گردش خون محیطی با کاهش مقاومت در برابر گردش خون آسانتر میگردد. اما در یک فعالیت غواصی، رگهای پوستی منبسط نخواهند شد زیرا آنها سعی در حفظ دما در مقابل آب سرد محیط را میکنند. لذا در مقابل یک فعالیت زمینی قلب غواص برای یک فعالیت مشخص در مقابل این افزایش مقاومت، باید پمپاژ قویتری انجام دهد و سختتر کار کند.
یکی از محدودیتها برای فعالیتهای زمینی ناتوانی در پراکنده نمودن گرمای ناشی از فعالیت میباشد. در صورتی که در غواصی بیشتر این گرما توسط آب به بیرون هدایت میگردد. در نتیجه این امکان وجود دارد که در آب، با دمای بیشتر بدون احساس ناراحتی افزایش دمای بدن و عرق کردن فعالیت نمود.
در نتیجه، این امکان وجود دارد که در آب با دمای بیشتر با ناراحتی کمتر لیکن با فشار بیشتر بر روی قلب فعالیت نمود. البته شاید فقط در یک ورزشکار آموزش دیده با قلبی سالم و علاقه علمی. یک غواص میان سال (یعنی بالای 40 سال) با درجهای از بیماری عروق کرونری ("تنگی عروق") میتواند به قلب فشار اضافی وارد کند بدون اینکه متوجه علایمی شود. که این امر میتواند منجر به مرگ ناگهانی شود.
حتی در غواصان با سلامت بالا، مشخص شده است که با فعالیت غواصی دچار آریتمی جدی خواهند شد. احتمال خیلی بیشتری وجود دارد که غواصان با بیماریهای قلبی دچار آریتمی ناتوانی یا منجر به مرگ شوند.
عوامل روانی و فردی
برخی از افراد بیشتر از دیگران مستعد ابتلا به بیماریهای قلبی هستند. اعتقاد بر این است که فردی با خصوصیات تیپ A یا تیپ D بیشتر مستعد ابتلا به بیماریهای قلبی است. اینگونه افراد به شدت رقابتی، پرخاشگر و به عنوان نتیجه با استاندارد جامعه معمولاً افرادی موفق هستند. خیلی با خودشان سخت میگیرند و عقبنشینی هم نمیکنند. احتمال ایجاد بیماریهای عروق کرونری در آنان دو برابر دیگران است و زمانی که دچار آن شدند احتمالاً به قلب بیمار خود فراتر از محدودیتهایش فشار وارد میکنند.
به صورت سنتی این از خصوصیات فردی آقایان میباشد. اما این احتمال است که در یک جامعه رقابتیتر و برابر، الگوی بیماریهای مشابه در زنان نیز در مناطقی که قبلاً تحت تسلط مردان بوده است پدیدار شود. مرگ ناگهانی در فردی با خصوصیات تیپ A امری غیر معمول نمیباشد.
اضطراب میتواند تهدیدی برای عواقب قلبی باشد. اضطراب معمولاً موجب تزریق داخلی آدرنالین که یکی از هورمونهای اضطراب است در بدن می شود، که موجب تحریک قلب برای انقباض پر توانتر، نبض تندتر میگردد و آن را بیشتر در معرض ابتلا به آریتمی قرار میدهد. یک قلب تپنده سریع، زمان کمتری برای عرضه جریان برای دوباره پر کردن خودش پیدا میکند و نسبتاً خون گرسنه میشود.
در گردش خون محیطی، آدرنالین موجب تنگ شدن رگهای خونی به پوست وارگانهای داخلی میشود و در نتیجه موجب افزایش مقاومت برای جریان خون و کار قلب می گردد. بنابراین فرد مضطرب ضربان قلب سریعتر با جریان خون ضعیف است که بیشتر در معرض ابتلا به آریتمی قرار میگیرد چون که جهت فعالیتی مشخص قلبش باید بشتر کار کند.
شرایطی مشابه به غش کردن (شناخته شده به عنوان سنکوپ وازوواگال) که معمولاً و منحصراً در شرایطی مانند اهدای خون و دریافت تزریق دیده شده است. پاسخ عصبی از طریق تحریک مرکز عصب واگ است که باعث کاهش عمیق سرعت قلب میشود. نتیجه نهایی فشار خون ناکافی میباشد که متعاقب آن گردش خون در مغز کاهش پیدا کرده و موجب بیهوشی (غش) غواص شود.
سرما
به طور مکرر ناتوانی و مرگ غواصان به محض ورود به آب سرد گزارش شده است، بدن چندین واکنش سریع و فوری به آب سرد میدهد که میتواند توضیحی بر این موارد باشد.
به هنگام غوطهوری در آب سرد افزایش فعالیتی در سیستم عصبی سمپاتیک ایجاد میشود که منجر به انتشار آدرنالین میگردد. این امر به طور بالقوه اثرات تخریبی بر عملکرد قلب میگذارد که در بالا توضیح داده شد. در افرادی که بدنشان نسبت به در معرض آب سرد قرار گرفتن وفق نداده شده است یا کسانی که بدنشان آمادگی جسمانی لازم را ندارد واکنش سمپاتیک گستردهتری توصیف شده است.
مرگ ناگهانی از تحریک عصب واگ در ارتباط با عکسالعمل به غواصی میتواند بعد از غوطهوری صورت در آب سرد رخ دهد، اگر چه با غوطهور شدن میان تنه در آب نیز این اتفاق حاصل می شود. به شرح زیر:
تصور میشود که غوطهوری ناگهانی در آب سرد منجر به سندرم (نشانگان) مرگ ناگهانی شود که مرتبط با اسپاسم رفلکس عروق کرونری، آریتمی کشنده یا انفارکتوس میوکارد است.
غواصان با شرایط فرا تنفسی که متعاقبب غوطهوری ناگهانی در آب سرد یا حتی دوش آب سردگرفتن است آشنا می باشند. در حیوانات آزمایشگاهی و همچنین بر روی انسان، قلب به دلیل تنفس عمیق و سریع غیر ارادی بیشتر در معرض آریتمی ناشی از کاهش دیاکسید کربن خون قرار میگیرد.
همچنین هیپوترمی قلب را بیشتر در معرض آریتمی قرار میدهد و ممکن است با بعضی از مشکلات دیگر که در بالا ذکر شد موجب مرگ ناگهانی شود.
رفلکس های مرتبط با غواصی
رفلکس غواصی
پستانداران غواص مانند نهنگ قادر به نگهداشتن نفس خود به مدت یک ساعت و رسیدن به اعماق شگفت انگیز هستند. دلیل قابلیت انجام این کار تا حدودی به علت تکامل رفلکس غواصی میباشد. هنگامی که پستاندار سطح را به سوی عمق ترک میکند در عصب واگ تحریک عمقی اتفاق میافتد که موجب آهسته شدن ضربان قلب تا حدود یک پنجم میزان طبیعی آن میشود. همزمان انقباض شدید نیز در رگها حادث میگردد و در نتیجه حاصل این اتفاق کاهش عرضه خون به پوست و سایر ارگانها به جز قلب، ریه و مغز میشود. این امر موجب ذخیره اکسیژن برای ارگانهای حیاتیتر میشود که برای بقا بیشتر نیاز به آن دارند، پستانداران غواص فشار خون طبیعی خود را حفظ میکنند، لیکن در خروجی و فعالیت قلب به صورت چشمگیری کاهش حاصل میشود.
این رفلکس تا حدودی در انسان نیز وجود دارد. هنگامی که انسان در آب سرد فرو میرود عصب واگ تحریک میشود که موجب کند شدن عملکرد قلب میگردد و همچنین عصب سمپاتیک نیز تحریک میشود که موجب تنگ شدن عروق خون به پوست و سایر ارگانها میشود. از آنجا که رفلکس در انسان به صورت ناقص ایجاد میگردد، اغلب یک افزایش فشار خون لیکن با حداقل یا بدون کاهش در بروندهی قلب اتفاق میافتد. در این فرایند به جای اینکه در فعالیت قلب کاهش حاصل شود افزایش پیدا میکند. در نتیجه این فرایند در انسان، کار قلب بیشتر میشود و همچنین ایجاد آریتمی قلبی مینماید. مطالعات انجام شده بر روی Ama ها (غواصان سنتی با حبس هوا ژاپن ) بیان میدارد که شیوع بیماری آریتمی در آنها در تابستان 43% و در زمستان حتی از این مقدار بیشتر است.
سندروم سینوس کاروتید
شریانهای کاروتید در هر طرف گردن قرار دارند و شریان های اصلی هستند که عرضه خون به مغز را تامین می کنند، و هر دو این شریانها ارگانی جهت اندازهگیری فشار - سینوس کاروتید - در دیواره خود حدوداً همسطح با حنجره دارند. فشار خارجی بر روی این سینوسهای کاروتید باعث میگردد که مرکز کنترل قلب در مغز به اشتباه تصور کند که فشار خون به طور ناگهانی افزایش یافته است. و منجر به رفلکس کاهنده قلب و کاهش فشار خون گردد. این موضوع میتواند موجب غش و یا حتی از دست دادن هوشیاری شود.
از طریق فشار بر روی سینوس کاروتید به دلیل تنگی یقه وت سوت و یا گردنی لباس خشک اثری مشابه را موجب می شود. به احتمال زیاد این اشکال به خصوص در وت سوتهای بدون زیپ جلو یا با یقه خیلی تنگ میتواند بروز نماید.
در یک سری مرگ به دقت ثبت شده 100 تایی در استرالیا. تنها یک مورد مشکوک به سندروم سینوس کاروتید بوده است. با توجه به این، در سایر موارد دیده شده که غواصان دچار این مشکل، وت سوت فشار آورنده برگردن را با کشیدن از گردن دور میکنند. این واکنش ممکن است پاسخی به مشکل تنفسی بواسطه دلایل قلبی ناشی از تنگی یقه لباس یا سندروم سینوس کاروتید بوده باشد.
قرار گرفتن در محیط پر فشار (هایپر بار)
مطالعات انجام شده بر روی افراد آزمایشی در فشارهایی مشابه با فشارهای تجربه شده توسط غواصان ورزشی، بروز قابل توجهی از آریتمی ناشی از قرار گرفتن در معرض محیط پر فشار را اثبات کرده است. این امر ممکن است تا حدودی به دلیل تنفس اکسیژن با فشار نسبی بالا در این اعماق باشد.
غوطه وری
فرو بردن بدن در آب به سادگی باعث افزایش بازگشت خون به قلب شخص با توجه به تغییر در شدت توانایی گردش خون نسبت به سبک وزنی میشود. این رانش خون به قلب به سرعت میتواند حجم فعالیت قلب را تا برگشت به شرایط ثبات دو برابر نماید. در توزیع مجدد خون از سطح بدن به ریهها، امکان ابتلا شخص مستعد، به اِدم ریوی وجود دارد.
با غوطهوری در آب اثر گرانش بر روی عروق حذف میگردد. قرار گرفتن ناگهانی عروق خونی در معرض تأثیرات تغییر در گرانش، مانند بالا رفتن از نردبان و خارج شدن از آب، امکان سنکوپ ناشی از کاهش فشار خون را افزایش میدهد. این دلیلی پسندیده بر آویزان نگه نداشتن غواصان بر روی نردبان است.
آسپیراسیون
آسپیراسیون (ورود هر نوع مایع، خلط و جسم صلب توسط دَم ریوی به درون مجاری تنفسی) آب دریا - که همیشه در غواصی این امکان وجود دارد - میتواند اثرات قلبی فوری توسط مکانیسمی شبیه به رفلکس غواصی (به شرح قبل) شود. همچنین میتواند به دنبال اثرات تأخیری ناشی از درگیری ریه با نبود و یا کمبود اکسیژن شود، مانند سندروم آسپیراسیون آب شور.
اثرات مواد مخدر
انواع زیادی از مواد مخدرها میتوانند موجب آریتمی و دیگر اثرات بر روی قلب شوند، که ممکن است زمینه را برای مرگ ناگهانی فراهم نمایند. بسیاری از آنها را میتوان از داروخانهها و یا سوپر مارکتها خریداری نمود. برخی از این مواد مخدر در داروهای سرماخوردگی و فراوردههای ضد سرفه وجود دارند. بعضی از این مواد عبارتند از:
· نیکوتین - سیگار کشیدن؛
· کافئین - قهوه و چای، داروهای محرک برای غلبه بر خواب آلودگی؛
- "Social" drugs مانند کوکائین، داروهای کاهنده وزن و محرک ها مانند آمفتامین؛
· داروهای کنترل فشار خون (به عنوان مثال مسدود کنندههای کانال کلسیم و بتابلوکرها)؛
· داروهای مورد استفاده برای فرو نشاندن آریتمی (یعنی بتابلوکرها)؛
· داروهایی که غلطت الکترولیت خون را تغییر میدهند - دیورتیک (ادرارآور) و الکترولیت؛
· داروهای سمپاتومیمتیک (مانند دکونژستانها از قبیل سودو افدرین، داروهای ضد آسم مانند سالبوتامول و برخی از داروهای ضد دریازدگی).
· دیگر داروهایی که ممکن است موجب آریتمی شوند - ضد افسردگیها، دیگوکسین، برخی داروهای ضد مالاریا و بی حس کنندههای موضعی.
بیماری های قلبی
بیماری عروق کرونری یا CAD
این بیماری قلبی (که باعث تنگی یا انسداد عروق کرونری میشود)، در صورتی که به عنوان یک بیماری میانسالی و یا بالاتر مطرح است لیکن ممکن است در برخی از افراد جوان به نسبت کمتر وجود داشته باشد.
مطالعات انجام شده پس از مرگ در طول جنگ کره و ویتنام بیانگر این امر است که بیماری عروق کرونر در اوایل بزرگسالی آغاز میگردد. اما فقط بعد از 40 سالگی موجب بروز علایم و مرگ ناشی از حمله قلبی میشود. هر چه سن غواص بیشتر باشد احتمالاً ابتلا به این بیماری بیشتر خواهد بود. غواصان مبتلا به این عارضه به دلیل عدم عرضه کافی خون به عضلات قلب بیشتر در معرض مرگ ناگهانی به دلیل آریتمی یا انفارکتوس میوکارد ثانویه قرار دارند.
جراحی کنار گذر عروق کرونر
برخی از انسداد عروق کرونر را میتوان با پیوند رگهای خونی بایپس (کنارگذر) را رفع نمود - معمولاً با استفاده از سیاهرگ یا سرخرگ. این عمل جراحی درد را کاهش میدهد و باعث بهبود عملکرد قلب میشود. اما بیماری زمینهای که بر روی بیشتر عروق کرونر اثر گذاشته است با عمل بایپس بهبود نخواهد بخشید. افراد با چنین عمل جراحی هنوز مستعد ابتلا به آریتمی و اختلال قلبی هستند و نباید غوص کنند. مگر ثابت شده باشد که اشکالات کاملاً بر طرف شده است. وضعیت مشابه در افرادی که قبلاً مبتلا به انفارکتوس میوکارد یا "حمله قلبی" بودهاند و کسانی که نیاز به ضربانساز قلب دارند وجود دارد.
میوکاردیت (ورم عضله قلب)
برخی از عفونتهای ویروسی که ایجاد بیماری شبه آنفولانزا میکنند به طور موقت میتوانند بر عضلات قلب تأثیر بگذارند و به عملکرد آن خدشه وارد نموده و آنرا مستعد پذیرش آریتمی نمایند. مرگ ناگهانی به دلیل این مورد و شرایط موذیانهاش گاه و بیگاه در ورزشکاران و غواصان خیلی آماده گزارش شده است. به همین دلیل غیر عاقلانه است به غواصی که از یک عفونت ویروسی رنج میبرد اجازه فعالیت بدنی شدید داد.
گاهی اوقات قلب به طور دایم و به صورت برگشت ناپذیر توسط اینگونه ویروسها آسیب میبیند. از این به بعد شبیه یک کاردیومیوپاتی میباشد. در وضعیت نهایی تنها درمان مؤثر پیوند قلب است.
کاردیومیوپاتی
ورزشکاران جوانی که به هنگام ورزش یا شنا میمیرند ممکن است از طریق مرور سابقه مرگ زودرس خانوادگی، یا در خلال معاینات پزشکی قابل تشخیص باشند، و اغلب نیز قابل پیشگیری است.
جلوگیری
تمام داوطلبین غواصی باید قبل از شروع آموزش غواصی توسط پزشک غواص با تجربه به دقت مورد معاینه قرار گیرند. افراد با بیماری قبلی شناخته شده و زمینه ابتلا به آریتمی به صورت بی خطر نمیتوانند غواصی کنند، غواصان میانسال و افراد با فاکتورهای خطر بالای کرونر نیاز به بررسی منظم دارند.
عوامل خطر کرونر عبارتند از:
· سابقه خانوادگی از بیماریهای قلبی در سن مشابه به غواص؛
· داروهای فعال کننده قلب (به شرح توضیحات قبل)؛
· کلسترول بالا - چربی خون؛
· عدم تناسب جسمانی طبیعی؛
- بیماریهایی مانند دیابت و اعتیاد به الکل.
شغل غواصی اغلب نیاز به فعالیت بدنی شدید دارد که بر قلب اعمال فشار مینماید. یک استاندارد عالی آمادگی جسمانی به همراه تمرینات منظم موجب میشود که توانایی قلب برای مقابله با این اعمال فشار بهبود بخشیده شود.
در حالی که به سرعت پریدن داخل آب سرد موجب ناراحتی بیش از حد و به حداکثر رسیدن تنش فیزیولوژیکی میشود. لیکن ورود تدریجی به آب سرد موجب به حداقل رسیدن این تنش فیزیولوژیکی میگردد.
ترکیبی از اضطراب کارآیی، استرس حمل و نقل، خواب ناکافی و عدم استراحت، مصرف الکل بیش از حد، قهوه و سایر موادی که اغلب برای سرخوشی تعطیلات غواصی توأم میگردند. این احتمال وجود دارد که شخص را به آریتمیهای قلبی و تا حدودی مرگ در غواصان دچار نماید.
تجهیزات غواصی
تجهیزات غواصی
تجهیزات غواصی
فروشگاه غواصی
فروشگاه غواصی
فروشگاه غواصی